تفکر سیستمی چیست؟ کاربردها و علت غفلت افراد از آن - وبلاگ نیما

به گزارش وبلاگ نیما، شاید شما هم نام تفکر سیستمی را شنیده اید و مقالات مختلفی را در اینترنت با این موضوع دیده اید. اما متاسفانه بسیاری از این مقالات توضیح پیچیده و نامفهومی را از این نوع تفکر ارائه کرده اند. برای همین بسیاری از افراد با وجود خواندن این مقالات، به طور کامل متوجه مفهوم تفکر سیستمی و کاربرد آن نمی شوند.

این شیوه تفکر نوعی نگاه به جهان و پدیده های آن است. این دیدگاه صرفا در مدیریت کلان کشور یا کسب و کارهای بزرگ کاربرد ندارد و می تواند برای هر کسی از جمله والدین، مدیران، سازمان های مختلف و اعضای آن و … مفید باشد. ما در این مقاله با زبانی ساده و قابل فهم تفکر سیستمی، کاربردها و علت غفلت افراد از آن را به شما توضیح می دهیم. در ادامه با وبلاگ نیما مگ همراه باشید.

• تأثیر تهدید کلیشه بر عملکرد زنان؛ از رانندگی پراسترس تا حضور کمرنگ در رشته های مهندسی

سیستم چیست؟

اگر شما هم تجربه فعالیت گروهی، کار تیمی، مشاغل سازمانی یا فعالیت در حوزه آموزش و پرورش را داشته باشید، احتمالا متوجه شده اید که یکی از ضعف های اصلی موجود، ضعف در تفکر سیستمی است. متاسفانه بسیاری از افراد با مفهوم این نوع تفکر و کاربردهای آن آشنایی ندارد.

تعریف های متفاوتی از تفکر سیستمی وجود دارد. برای تعریف این نوع تفکر، ابتدا به طور خلاصه سیستم را تعریف می کنیم. سیستم هم مانند تفکر سیستمی تعاریف متعددی دارد.

بعضی از این تعاریف، سیستم را مجموعه ای از اجزا می دانند که در یک رابطه منظم با یکدگیر به فعالیت می پردازند. در واقع سیستم مجموعه ای از اجزای مرتبط است که در راستای دستیابی به یک هدف خاص، نوع و نحوه ارتباط بین آن ها به وجود آمده است. یک سیستم دارای ویژگی های زیر است:

• از اجزای مختلفی تشکیل شده است.
• برای آن می توان رفتار تعریف کرد. با حذف هر کدام از اجزای سیستم، رفتار کلی سیستم تغییر پیدا می کند.
• دارای یک مرز مشخص است.
• هدفمند است.
• به دو گروه باز و بسته تقسیم می شود.

تفکر سیستمی چیست؟

حالا که با تعریف سیستم آشنا شدید، به تعریف تفکر سیستمی می پردازیم. خوب است حالا که می خواهیم این تفکر را تعریف کنیم، شما را به طور خیلی خلاصه با راسل اکاف آشنا کنیم.

راسل اکاف یکی از افراد نام آشنا در حوزه این دیدگاه است . رابطه راسل اکاف و تفکر سیستمی، همانند رابطه نیوتون و جاذبه است. همه افراد از جاذبه باخبر بودند، اما نیوتون آن را تئوریزه کرد. درباره این نوع تفکر هم همینطور است.

بسیاری از افراد درباره آن اطلاع داشتند و این دیدگاه سالیانِ سال در اخلاق و ادبیات و فرهنگ های مختلف مطرح می شد، اما راسل اکاف برای آن یک چارچوب علمی ایجاد کرد .

تفکر سیستمی، نوعی دیدگاه به جهان هستی و پدیده های آن است. این شیوه تفکر، روش شناسی موثری را برای سیستم های اجتماعی-فرهنگی، در یک محیط بدون بی نظمی و پیچیدگی فراهم می کند. در این نوع تفکر فقط به اجزا و جزئیات توجه نمی شود؛ بلکه نحوه تعامل بین اجزا هم بررسی می شود.

این نوع تفکر، فرآیند شناخت مبتنی بر تحلیل، تجزیه و ترکیب برای دستیابی به درک کامل و جامع یک موضوع در محیط پیرامون خود است. این دیدگاه کلیت و تمامیت سیستم را بررسی می کند و به این ترتیب، از سطح به عمق و از جزء به کل گذر می کند.

این شیوه تفکر به تحلیل مسائلی می پردازد که موضوعات پیچیده ای دارند، مسائلی که تا حد زیادی به گذشته و عوامل متعدد وابسته هستند و مسائلی که ریشه در هماهنگی های ناموثر عناصر درگیر دارند. بخشی از مسائل و چالش هایی که امروزه درگیر آن ها هستیم، در نتیجه اقداماتی رخ داده اند که در گذشته جهت اصلاح و یا رفع آن ها اجرا شده اند. رفع چنین مسائلی بسیار سخت است.

در چنین مواقعی اهمیت تفکر سیستمی مشخص می شود. یکی از مزایای مهم این نوع تفکر، توانمند کردن افراد در مواجهه موثر با این دست مسائل و گسترش تفکرات به سطحی ا ست که سبب کسب نتایج مطلوب، حتی در موقعیت های سخت و پیچیده می شود. در واقع این نوع تفکر یک روش مناسب برای رویارویی با سختترین مسائل و مسائل است.

تصویر گسترده حاصل از تفکر سیستمی شناخت لازم را برای ایجاد راهکارهای بلندمدت فراهم می کند. تفکر سیستمی در سازمان هم کاربرد دارد. بعضی از فرآیندها که در کوتاه مدت سبب موفقیت شرکت می شوند، ممکن است خودشان عاملی برای تشدید مسائل و مسائلی شوند که روزبه روز وخیم تر می شوند .

با به کار بردن این شیوه تفکر و داشتن نگاه کلی بر فرآیندها و عوامل تاثیرگذار در سیستم های حاکم بر فعالیت شرکت ها، می توان ریشه مسائل را پیدا کرد و برای رفع آن ها استراتژی های لازم را تبیین کرد.

• چگونه بهداشت روان خود را در طول زندگی حفظ کنیم؟

کاربرد تفکر سیستمی چیست؟

دیدگاه تفکر سیستمی با دیدگاه تحلیل سنتی متفاوت است. تمرکز روش های تحلیل سنتی بر تفکیک سیستم به اجزای قابل مطالعه بود. در مقابل، آنچه تفکر سیستمی بر آن متمرکز است، نحوه تعامل موضوع مورد مطالعه با سایر اجزای سیستم است.

این یعنی تفکر سیستمی به جای اینکه اجزای کوچک تر سیستم را به طور جداگانه مورد مطالعه و بررسی قرار دهد، چشم انداز خود را گسترش می دهد تا از این طریق، تعاملات بیشتری را در نظر بگیرد .

به همین دلیل است که نتایج به دست آمده از این شیوه تفکر، کاملا متفاوت از نتایج حاصل از روش های تحلیل سنتی است؛ به ویژه زمانی که مسئله مورد مطالعه پیچیده است و بازخوردهای متعددی از عناصر داخل یا خارج، آن را تحت تاثیر قرار می دهند .

ویژگی های تفکر سیستمی سبب شده است تا سخت ترین مسائل با یک روش موثرتر حل شوند. در ادامه به حوزه هایی که این شیوه تفکر توانسته است ارزش خود را به اثبات برساند، می پردازیم:

• مسائل پیچیده ای که دارای بازیگران زیادی بوده و نیازمند مشاهده تصویری بزرگ از مسئله است.
• مسائل تکرار شونده یا مسائلی که به مرور زمان با انجام اقدامات اصلاحی بدتر می شوند.
• موضوعاتی که یک اقدام بر محیط کلی آن، هم محیط طبیعی و هم محیط رقابتی، تاثیر می گذارد یا از آن تاثیر می پذیرد .
• مسائلی که دارای راهکار های شفاف نیستند.

دیدگاه تفکر سیستمی برای چه کسانی کاربرد دارد؟

همانطور که در مقدمه اشاره کردیم، تفکر سیستمی می تواند برای تمام افراد مفید و کاربردی باشد. به طور مثال، سازمان ها برای تقویت جامع نگری در درون خود، به این شیوه تفکر نیاز دارند.

داشتن این شیوه تفکر به والدین یاری می کند از آن هنگام تربیت فرزندان خود استفاده کنند و فرزندانشان را در درک بهتر جهانی پیچیده ای که پیش روی آن ها است، یاری کنند. این نوع تفکر به مدیران هم در کاهش احتمال خطا در سیاست گذاری، تصمیم گیری و تحلیل یاری می کند.

اگر عضوی از یک سازمان هستید هم می توانید از این دیدگاه بهره ببرید. این دیدگاه به شما یاری می کند چالش ها و مسائل سازمان را بهتر درک کنید و تمایلات و دغدغه های خود را به شکل شفاف تر به مدیران بالادست خود منتقل کنید.

به عنوان عضوی از جامعه هم می توانید با بهره گیری از این دیدگاه به وقایعی که در اطراف تان میفتد نگاه عمیق تری داشته باشید و از تحلیل های جزئی و سطحی فاصله بگیرید. پس نتیجه می گیریم همه افراد می توانند از مزایای تفکر سیستمی بهره مند شوند.

• 8 قاعده برای تصمیم گیری درست در دوراهی ها و موقعیت های سخت

علت غفلت افراد از تفکر سیستمی چیست؟

همانطور که تا به امروز متوجه شدید، دیدگاه تفکر سیستمی دارای مزایای بسیار زیادی است. با این حال، بعضی از موانع و عوامل باعث می شوند که از این شیوه تفکر دور شویم. همانطور که اشاره کردیم، تفکر سیستمی، یک تفکر کل نگر است، این در حالی ا ست که اگر فقط به جزءنگری تکیه شود، دیگر نمی توانیم الگو های حاکم بر پدیده و سیستم را درک کنیم.

تمرکز بر وقایع، به ویژه وقایع ناگهانی، سبب می شود افراد نتوانند الگوی تغییرات درازمدت را که در پشت وقایع پنهان شده است، درک کنند. به همین دلیل، منفی نگری و سرزنش کردن شرایط محیطی تشدید می شود و افراد تصور می کنند عاملی بیرون از سیستم سبب بروز مسائل شده است؛ در حالی که تمام دلایل بروز مسائل و مسائل در درون سیستم قرار دارند.

برخلاف اینکه تفکر سیستمی دارای مزایای فراوانی است، اما در بسیاری از موارد، افراد تمایلی به اتخاذ آن ندارند. این مسئله ناشی از چند دلیل است: اول اینکه افراد به طور طبیعی تمایلی به ساختارشکنی ندارند و بیشتر ترجیح می دهند که در ساختار های ذهنی گذشته شان باقی بمانند. دوم اینکه ماهیت اصلی این نوع تفکر، توجه به روابط و تعاملات است.

چیزی که در تفکر سیستمی ضرورت دارد، بیشتر به کار بردن فکر و ذهن نسبت به چشم (به عنوان ابزار دیدن) است، چون به وسیله چشم و دیدن، فقط می توان یک شیء یا ماده را دید، اما به یاری ذهن، قدرت مشاهده و درک روابط فراهم می شود.

بنابراین افرادی که روش تفکر سیستمی را انتخاب می کنند، باید مشاهده مبتنی بر درک داشته باشند، که این موضوع نیازمند تلاش بیشتر است. به همین دلیل افراد از تفکر سیستمی دوری می کنند.

نکته پایانی

در این مقاله به توضیح تفکر سیستمی و کاربردهای آن پرداختیم. متاسفانه امروزه دانش بشر بر اساس عقل جزءنگر شکل گرفته است و این موضوع قدرت درک بسیاری از مسائل را از افراد گرفته است. در این شرایط است که تفکر سیستمی می تواند راه جدیدی را پیش روی انسان ها بگذارد .

منبع: searchcio, science direct